علاقة التجرید | رسانۀ مجازی میرداماد

«علاقة التجرید»، مفصّل‌ترین شرح فارسی بر «تجرید الاعتقاد» خواجۀ طوسی است که به قلم نوادۀ میرداماد، میر محمّد اشرف علوی‌عاملی نگاشته شده است. این شرح بر اساس«کشف المرادِ» علّامۀ حلّی تنظیم گردیده و با عنایت به شروح و حواشی دیگر (همچون شرح اصفهانی، شرح ملّاعلی قوشجی ،حاج محمود نیریزی ، شارح بهشتی و حاشیۀ میر سیّدشریف جرجانی بر شرح قدیم) تکمیل شده است.

علوی‌عاملی در مقدّمۀ این اثر آورده است:

«و چون اکمل فضلاء، أعني علّامة العلماء في العالم، علّامۀ حلّی (قدّس الله نفسه القدّوسي) این متن را نزد مصنّف (رحمه الله تعالی) خوانده و به طریق شیعه شرح نموده، اکثر موافق شرح او اوّلًا شرح شد و ثانیًا از شروح دیگر قدری که مناسب دانست ذکر نمود».

البتّه مؤلّف علاقة التجرید به نقل آراء شارحان بسنده ننموده، در موارد گوناگون به نقد آن‌ها (همچون تفسیر قوشچی) پرداخته است. افزون بر این، علوی‌عاملی در چند موضع (همچون بطلان عدم تناهی و إبصار) به نظرات خاصّ خود اشاره نموده است. وی در شرح عبارات تجرید، به نسخه‌های مختلف آن نظر داشته، در پاره‌ای از موارد به شرح آن بر اساس نسخه‌های مختلف اشاره کرده است. در برخی مباحث (همچون اقسام وحدت، برهان تطبیق در ابطال تسلسل و احتیاج ممن به علّت) نیز، به شرح مفصّل متن با توجّه به آراء گوناگون هت گمارده است. علوی‌عاملی در علاقة التجرید،از آثار اجداد خود همچون میرداماد و سیّداحمد علوی‌عاملی نیز بهره‌های فراوان برده است.

لازم به ذکر است علیرغم قُرب زمانی علوی به ملّاصدرا، هیچ‌ تأثّری از حکمت متعالیه در علاقة التجرید وجود ندارد. وی در مواضع گوناگون کتاب (همچون مبحث اتّحاد نفس عاقل با عقل فعّال)، بدون اشاره‌ای به آراء صدرا، موضعی مخالف با او اتّخاذ نموده است.

این شرح مطابق با تقسیم‌بندی خواجه نصیرالدین طوسی، در شش مقصد و یک مقدّمه سامان یافته است. مقدّمۀ کتاب با قلمی استوار و با بهره از صنعت براعت استهلال آغاز شده که طیّ آن، بیشتر مآخذ فکری شارح بیان شده است. وی چنان‌که در مقدّمۀ کتاب گفته، به بخش«امامت» نظر خاصّی داشته و بدین جهت، مقصد آخر کتاب را مبسوط و مفصّل شرح داده است.

علاقة التجرید در سال‌ ۱۳۸۱هجری‌شمسی، از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و در مجموعۀ آثار همایش قرطبه و اصفهان، با تحقیق دکتر حامد ناجی اصفهانی، در دو مجلّد و بهای ۹۶۰۰۰ ریال به بازار نشر عرضه شد.